پارچه ها ،پوشاک و نقوش البسه در دوران هخامنشی

چکیده:

یکی از راه های شناخت اقوام گوناگون در دوران باستان از طریق شکل و ظاهر پوشاک آنها بوده است. مدارک و منابع نشان می دهند که در دوره هخامنشی بیشتر پارچه ها از جنس پشم، پنبه و کتان بوده و اگر چه آنان به لحاظ تجارت با سرزمین های دیگر با پارچه های ابریشمی آشنا بوده اند، ولی در آن زمان از چگونگی پرورش کرم ابریشم اطلاعی نداشتند. در خصوص ریسندگی این دوره، نمونه هایی از دوک های دستی سوراخ دار و دوک های بلند به ترتیب در مناطق آذربایجان و خوزستان کشف شده است. در دوره هخامنشی پارچه‌ زری که در تار آن طلا یا نقره به کار می رفته است، شهرت داشته و بنابر اشاره اوستا، ایرانیان در آن عصر با نساجی پارچه به خوبی آشنا بودند و گاه پارچه‌ها و جامه‌ها را زر دوزی می‌کردند. در مورد طرح پوشاک این دوران به آثاری از جمله سنگ نگاره های بیستون، نقش رستم، تخت جمشید، تندیس مصری داریوش، گنجینه جیحون و بقایای پوشاک یافت شده در تپه های آلتای می توان اشاره کرد که بر‌اساس آنها طرح و سبک پوشاک این دوران مشخص می شود. طرح و نقش به کار رفته در پارچه های هخامنشیان بوسیله روش های بافندگی رایج در آن زمان یا توسط فرایند های گوناگون رنگرزی بر روی پارچه ها نقش می شده و بیشتر با شکل های هندسی، نقوش گیاهی و جانوری مزین شده بودند که هرکدام بیانگر نشان و نمادی خاص بوده اند.

 در واقع پوشاک مادها با زندگی چادرنشینی، شکار و جنگجویی آنها مطابقت داشته ولی پوشاک پارسی بر عکس آزاد و بلند بوده است (Thompson, 1965:121) برای نمونه پوشاک اقوام پارس در نقش برجسته های تخت جمشید در حالی که لباسی دو تکه، بلند و آزاد پوشیده اند دیده می شود. به تازگی اسنادی بدست آمده که از دوره باستان و شاید هم پیش از هخامنشیان در آسیای میانه بویژه در سرزمین سغد نوغان‌داری انجام می گرفته و بدین ترتیب به کار بردن پارچه‌های ابریشمی در دوره هخامنشی متداول بوده و نخ های ابریشمی در مناطقی نظیر بلخ و همدان به پارچه تبدیل می شدند و در تار و پود این پارچه‌ها از گلابتون زر و سیم نیز استفاده می گردیده است ضمناً با توجه به نقش و طرح های بدست آمده از تخت جمشید برخی از نقوش این کلاه به صورت بدون ترک و نسبتاً بلند نیز وجود داشته است. از نقوش هندسی به کار رفته در دوران هخامنشی می توان به شکلی حاوی سه دايره با سه اندازه مختلف که همراه با اشکال هفت هشتي مانند بوده اشاره کرد که در آن زمان اين نقش اغلب به صورت حاشيه مورد استفاده قرار می گرفته است یکی دیگر از طرح‌های به کار رفته در جامه‌های هخامنشی نقش یک ردیف شیر بوده که بر لبه آستین و حاشیه پائین جامه‌ها در نقش‌ برجسته های تخت جمشید به چشم می‌خورد (ذکاء، 1343، ص16).